Spermiogram olarak tanımlanan sperm testi, meni içinde yer alan sağlıklı sperm hücresi miktarını ve kalitesini ölçmek için yapılan bir laboratuvar testidir. Erkeklerde boşalma sırasında ortaya çıkan meninin içeriğindeki hareketli sperm hücreleri bu test yardımıyla analiz edilerek erkeğin üreme potansiyeli değerlendirilir. Çocuk sahibi olmak isteyen çiftlerin, bir yıl boyunca düzenli ve korunmasız olarak cinsel ilişkiye girmelerine rağmen, gebelik sağlanamadığı durumlarda ilk olarak uygulanan testlerden biri sperm testidir. Böylece, üreme için gerekli olan hareketli ve sağlıklı sperm hücresinin varlığı ve miktarı analiz edilir.

Sperm testi nedir?

Ejakülasyon yani boşalma sırasında ortaya çıkan semen, diğer bir deyişle meni, farklı salgı bezleri tarafından oluşturulan, yapışkan, yoğun kıvamlı ve beyaz renge yakın bir sıvıdır. Meni içinde yer alan, başı ve kuyruğu bulunan, sayısı milyonların üzerinde olan, hareketli hücreler ise sperm, yani üreme hücresidir. Sperm, kadın rahmine girdiğinde kuyruğu yardımıyla hareket ederek fallop tüplerinde bulunan olgunlaşmış kadın yumurtasına doğru ilerler. Burada yumurta ile birleşir, böylece üremenin ilk safhası gerçekleşmiş olur. Her ejakülasyon sırasında ortaya çıkan meni içeriğinde spermi destekleyen ve döllenmeye yardımcı fruktoz, koagülasyon maddeleri, spermin hareketini kolaylaştıran diğer kayganlaştırıcı maddeler ve enzimler bulunur. Sperm testi sırasında, tüm bu sıvıların miktarı ve kalitesi ayrıntılı olarak incelenir. Eşlerin çocuk sahibi olmak istemelerine rağmen gebelik elde edememeleri durumda, hekime başvurmaları sonrasında hekim ayrıntılı olarak öyküyü dinler ve fizik muayene yapar. Geçmişte yapılmış olsa bile infertiliteye yani kısırlığa neden olabileceği için sperm testi tekrarlanır. Tüm bunların yanı sıra sperm üretimi üzerinde etkisi bulunan bazı hastalıkların varlığında ya da geçirilmiş hastalıkların sonrasında da sperm testi uygulanabilir.

Sperm testi nasıl yapılır? 

Semen analizi olarak da bilinen sperm testi öncesinde, çocuk sahibi olmak isteyen çift ile uzman hekim ayrıntılı olarak görüşür. Hekim bu sırada çiftin daha önceden geçirdiği hastalıkların varlığını, geçmişte cinsel yolla bulaşan bir hastalık geçirilip geçirilmediğini, kronik rahatsızlıkların olup olmadığını sorar. Kadının yumurtlama ve ideal üreme tarihini belirlemek için adet düzenini sorgular. Daha sonrasında gerekli gördüğü takdirde sperm testi yapılmasını ister. Yaklaşık 2 ile 5 gün kadar cinsel perhiz uygulamış olan erkek, sperm testi için bir odaya alınır. Burada bulunan steril kabın içine meninin konmasının ardından kap incelenmesi için hızla laboratuvara gönderilir. Laboratuvara ulaşan sperm örneği, semen analizi için özel cihaz ve tekniklerle incelenir. Gerekli görüldüğünde hekim, ilerleyen haftalarda testin tekrarlanmasını isteyebilir. Test için gerekli olan sperm örneğinin hastanede alınmış olması, testin doğru şekilde sonuç vermesi açısından önemlidir. Ancak zorluk çeken hastaların, meni örneğini vücut ısısında tutarak bir saat içinde hastaneye getirmeleri durumunda da semen analizi yapılabilir. Mastürbasyon ile sperm örneği veremeyen hastalara, sperme zarar vermeyen yapıda ve bu işlem için özel olarak geliştirilmiş prezervatif verilerek partneri ile ilişki sonrasında da örnek alınabilir. Alınan örnek aynı şekilde bir saat içinde ve vücut ısısına yakın bir sıcaklıkta hastaneye ulaştırılmalıdır. Spermiogram test sonucu bir gün sonra raporlanır.

Sperm testi sırasında nelere dikkat etmeli?

Spermiogram için örnek verme sırasında dikkat edilmesi gereken hususların başında, idrarın tamamen yapılmış olması gelir. Sperm örneği için verilen kabın içine hiçbir şekilde temas edilmemesi, mevcut steril ortamın korunması gerekir. Ayrıca mastürbasyon esnasında jel, sabun ve kayganlaştırıcı gibi farklı materyaller sperm hücrelerinin yapısını, canlı sperm miktarını etkileyeceği için kesinlikle kullanılmamalıdır. Meni örneğinin tamamının ve özellikle daha fazla sperm barındırdığı için ilk kısmının kap içine bırakılması da testin doğruluğu açısından son derece önemlidir. Hastane ortamında örnek vermek konusunda sıkıntı çeken hastaların bu durumu hekimi ile paylaşması, uygun yöntemin belirlenmesi açısından önemlidir. Laboratuvara gelen meni örneğinin temel incelemesi ilk bir saatte tamamlanır. Morfoloji olarak tanımlanan spermin şekil, yapı, doku ve canlılığının incelenebilmesi için özel bir yöntemle sperm hücreleri boyanır ve mikroskop altında incelenir. 

Sperm testi sonuçları nasıl olmalı?

Hastane ortamında erkekten alınan meni hacminin genel olarak olarak 2 ile 6 ml. olması beklenir. Bu değerden az olan meni miktarı, sperm azlığına ve dolayısıyla üreme ile ilgili problemlere yol açar. 6 mililitreden fazla olan semen örneği ise semende fazla sıvı olduğunu ve sıvıya oranla sperm miktarının azlığını gösterir. Ayrıca semen örneği ilk alındığı sırada yoğun kıvamlı olması, yaklaşık 20 dakika sonra sıvılaşması gerekir. Sıvılaşmanın gerçekleşmemesi durumunda spermin hareketliliği, dolayısıyla yumurta ile birleşmesi engellenebilir. Sperm konsantrasyonu yani sperm sayısı mililitre başına 15 milyondan fazla ve Ph oranı 7.2 ile 8.0 aralığında olmalıdır. Ejakülasyon sonrası ilk bir saat içinde sperm hareketliliği olarak bilinen motilite miktarı %50’den fazla olması yumurtayı dölleyebilmesi açısından gereklidir. Sperm testi sonucunda yer alan 0 değer hareketsizliği, 4 ise iyi hareketliliği temsil eder. Morfolojik açıdan değerlendirildiğinde de şekil, boyut ve görünümün, hasarsız ve üremeye uygun olması gerekir. Kruger kriterlerine göre yapılan bu değerlendirme sonucunda kötü şekilli sperm sayısının %85 oranından az olması gerekir.

Sperm testi sonrasında olası tanı nedir?

• Astenospermi: Sperm hareketliliğinin normal değerlerden düşük olması durumudur.
• Azospermi: Semen içeriğinde hiç sperm bulunmadığını gösterir.
• Normospermi: Sperm hücrelerinin canlı, sağlıklı ve hareketli olduğunu belirtir.
• Teratospermi: Şekil bakımından sağlıklı olan sperm miktarının az olması durumudur.
• Oligoastenospermi: Sperm sayı ve hareketliliğinin normalden düşük olduğunu gösterir.
• Oligospermi: Meni içeriğindeki sperm sayısının az olmasını ifade eder.

Kimler sperm testi yaptırmalı?

Uzman hekim tarafından öyküsü dinlendikten ve fizik muayenesi yapıldıktan sonra üreme ile ilgili sorun yaşadığı düşünülen erkeğe, sperm testi yapılır. Ayrıca infertilite yani kısırlık teşhisinin netleştirilmesi ve üremeye neyin engel olduğunu araştırmak için de spermiogram yapılır. Tüp bebek tedavisi için hastaneye başvuran çiftlerin de rutin olarak sperm testi yaptırması gerekir. Varikosel, inmemiş testis gibi ürolojik problem yaşamış, kemoterapi ya da radyoterapi gibi sperm üretimini olumsuz etkileyen tedavi yöntemlerinden sonra da kişilerin üreme potansiyellerini ölçümlemek ve incelemek için sperm testi yapılabilir. Ayrıca hipertansiyon, şeker ve tiroit hastalarına da üreme ile ilgili olarak sıkıntı yaşamaları durumunda semen analizi yapılır.

Sperm kalitesini olumsuz etkileyen faktörler nelerdir?

Erkek üreme hücresi spermin miktarını ve kalitesini etkileyen faktörlerin başında sigara ve alkol kullanımı gelir. Sigara kullanımının yanı sıra pasif içicilik de sperm hücrelerinin deforme olmasına ve işlevini kaybetmesine sebep olur. Alkol kullanımı da sperm üretimini olumsuz etkiler. Antidepresan, steroit, bazı antibiyotik türleri, kanser tedavisinde kullanılan ilaç ve radyolojik görüntüleme teknikleri de sperm üretimi, kalitesi ve hareketliliğini etkiler. Sürekli olarak kimyasal maddelere maruz kalmak, hava yoluyla zirai mücadelede kullanılan ilaçları solumak, uzun süre radyasyona maruz kalmak, dar iç çamaşırı kullanmak, stres, aşırı sıcak, dengesiz ve hormonlu gıdalar ile beslenmek de sperm kalitesini olumsuz etkileyen faktörler arasındadır. Özellikle sperm sayısı az olan kişilerin uzun süre sıcak banyo, sauna, hamam gibi aşırı sıcak ortamlarda bulunmaları, sperm üretimini olumsuz etkilediğinden, önerilmez. Geçirilmiş enfeksiyon hastalıkları, hormonal bozukluklar, travmalar ve varikosel gibi hastalıklar da sperm üretimini negatif anlamda etkiler. Sağlıklı bir yaşam için kontrollerinizi yaptırmayı ihmal etmeyin